Καθώς το ευρωπαϊκό καράβι κατευθύνεται στα βράχια, πετάνε τους αξιωματικούς στη θάλασσα. Αυτήν την εβδομάδα, ίσως δούμε την αποχώρηση των πρωθυπουργών στην Ελλάδα και στην Ιταλία.
Οι πολιτικοί μπορεί να έρχονται και να φεύγουν. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες, όμως, επιμένουν ότι ένα πράγμα θα μείνει ανέγγιχτο: το ευρώ. Όλες οι ευρωπαϊκές σύνοδοι ολοκληρώνονται με την τελετουργική πλέον διακήρυξη ότι η Ευρώπη «θα κάνει ό,τι χρειάζεται» για να διατηρήσει το ενιαίο νόμισμα. Οι επαναλαμβανόμενες δεσμεύσεις για διάσωση του ευρώ αποκαλύπτουν μία επικίνδυνη σύγχυση.
Το ευρώ δεν είναι στόχος καθαυτός. Το ενιαίο νόμισμα είναι μόνο ένα μέσο που στοχεύει στην προώθηση της οικονομικής ευημερίας και στην πολιτική ευημερία στην Ευρώπη. Πληθαίνουν, όμως, οι αποδείξεις ότι συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Κατά συνέπεια, είναι πλέον καιρός να σκεφτούμε όχι πώς θα σώσουμε το ευρώ, αλλά πώς θα το εγκαταλείψουμε ή τουλάχιστον πώς θα επιτρέψουμε στα πιο αδύναμα μέλη να αποχωρήσουν.
Για λόγους υπερηφάνειας, φόβου, ιδεολογίας, ακόμη και προσωπικής επιβίωσης, είναι πολύ δύσκολο για τους Ευρωπαίους ηγέτες να αποδεχθούν ότι το ευρώ αποτελεί πλέον μεγάλο μέρος του προβλήματος. Αντιθέτως, αναζητούν άλλες εξηγήσεις για την οικονομική κρίση. Οι χώρες απέτυχαν να τηρήσουν τους κανόνες. Είπαν ψέματα. Η Ευρώπη χρειάζεται νέες πολιτικές δομές. Το μπαζούκα δεν είναι αρκετά μεγάλο. Οι αγορές είναι παράλογες. Ο κόσμος επαναστατεί.
Σε όλες αυτές τις εξηγήσεις υπάρχουν στοιχεία αλήθειας. Καμία, όμως, δεν πιάνει την ουσία του προβλήματος. Έπειτα από μία δεκαετία, ανακαλύπτουμε ότι το ενιαίο νόμισμα, που ενώνει διαφορετικές χώρες με διαφορετικά επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης -και πολύ διαφορετικές κουλτούρες- έχει δομικά λάθη.
Το ευρώ συνέβαλε τόσο στη δημιουργία όσο και στη διατήρηση της ευρωπαϊκής κρίσης. Κατά πρώτον, οδήγησε σε βουτιά των επιτοκίων στη νότια Ευρώπη, ενθαρρύνοντας χώρες όπως η Ιταλία και η Ελλάδα να προχωρήσουν σε ένα ξέφρενο πάρτι δανεισμού. Τώρα, το ενιαίο νόμισμα αποκλείει τις επιλογές που είχε μεταπολεμικά η Ιταλία όπως και άλλες χώρες σε διαφορετικές περιστάσεις, ώστε να χειριστούν το υψηλό επίπεδο του χρέους: πληθωρισμό και υποτίμηση του νομίσματος. Η εναλλακτική που επιλέχτηκε είναι εκείνη της εσωτερικής υποτίμησης (ή αλλιώς μείωση των μισθών και μαζική ανεργία), που επιβάλλεται στην Ελλάδα και ενθαρρύνεται στην Ελλάδα, στην Ιταλία και σε άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου.
Η παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση εξέθεσε τις αδυναμίες του ευρώ. Όταν έγινε σαφές το 2009 ότι η Ελλάδα αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα, η Ε.Ε. έθεσε δύο στόχους: πρώτον, να αντιμετωπίσει την ελληνική κρίση και, δεύτερον, να πείσει τις αγορές ότι η χώρα είναι μεμονωμένο περιστατικό, που δεν έχει καμία σχέση με την υπόλοιπη ευρωζώνη. Απέτυχε και στους δύο στόχους.
Το οικονομικό χάος στην Ελλάδα ακολουθείται από το πολιτικό χάος. Εν τω μεταξύ, στην Ιταλία το κόστος δανεισμού αυξάνεται ολοένα και περισσότερο σε τέτοιο επίπεδο που το χρέος της χώρας καθίσταται μη διαχειρίσιμο. Εάν η Ιταλία, η έβδομη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, ζητήσει στήριξη από το ταμείο στήριξης της Ε.Ε. -ή έστω και από το ΔΝΤ-, τότε απλούστατα δεν θα υπάρχουν αρκετά λεφτά για να την καλύψουν. Θα είναι σαν να προσπαθούμε να χωρέσουμε έναν ελέφαντα στη σχεδία των ναυαγών.
Οι αγορές έχουν εντοπίσει ότι, ενώ η Ελλάδα είναι μία ακραία περίπτωση, δεν είναι η μοναδική, ό,τι κι αν λένε οι Ευρωπαίοι ηγέτες. Η Ιταλία έχει πολλά από τα χαρακτηριστικά που καθιστούν την Ελλάδα δυσλειτουργική: ευρεία φοροδιαφυγή, τεράστιο κρατικό χρέος, πολιτικό σύστημα που βασίζεται στις πελατειακές σχέσεις και μη υγιή σχέση εξάρτησης από την Ε.Ε. Είναι αλήθεια ότι η ιταλική βιομηχανία έχει τέτοια ισχύ που η Ελλάδα δεν θα μπορούσε ούτε να πλησιάσει. Ο παραπαίων πρωθυπουργός της Ιταλίας, όμως, ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι, κάνει τον απερχόμενο Γιώργο Παπανδρέου να μοιάζει με τον Lincoln.
Η Ελλάδα και η Ιταλία δεν είναι τα μόνα προβλήματα. Η Ιρλανδία και η Πορτογαλία έχουν ήδη προσφύγει στον μηχανισμό στήριξης και ενδεχομένως να αποσταθεροποιηθούν εκ νέου από την τελευταία κρίση. Είναι επίσης σαφές ότι και η Ισπανία είναι ευάλωτη. Η Γαλλία έχει να παρουσιάσει ισορροπημένο προϋπολογισμό από τη δεκαετία του 1970 και φοβάται τώρα εάν θα διατηρήσει την αξιολόγηση του τριπλού «Α».
Αντιμέτωπος με αυτά τα εντεινόμενα προβλήματα, ο κόσμος που υποστηρίζει ότι χρειάζεται να σωθεί το ευρώ προτείνει λύσεις που είναι ολοένα και λιγότερο αξιόπιστες. Εάν όλα πάνε βάσει σχεδίου -μετά τη μείωση του χρέους και τα νέα μέτρα λιτότητας-, η Ελλάδα θα έχει μειώσει το χρέος της μόλις στο 120% του ΑΕΠ στα τέλη της δεκαετίας. Αυτό είναι το αισιόδοξο σενάριο.
Εν τω μεταξύ, παρά τις σαφείς αποδείξεις ότι το κρατικό χρέος στην Ευρώπη είναι επίφοβο, η Ιταλία κατάφερε με κάποιον τρόπο να πείσει τις αγορές να τη χρηματοδοτήσουν με 2% αντί με 6%. Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα αγοράζει ομόλογα junk από την Ιταλία χωρίς όρια για όσο χρειάζεται. Τίποτε από αυτά δεν ακούγεται αξιόπιστο.
Από πολιτική πλευρά, λέγεται πως η μακροπρόθεσμη λύση είναι η δημοσιονομική ένωση, μίαπραγματική πολιτική ομοσπονδία. Αυτή η λύση, όμως, χρειάζεται δεκαετίες για να εφαρμοστεί και κατά συνέπεια δεν είναι πειστική καθώς η παρούσα αναστάτωση έχει φέρει στην επιφάνεια το έλλειμμα πανευρωπαϊκής αλληλεγγύης.
Είναι αλήθεια ότι η διάσπαση του ευρώ θα είναι τρομερά δύσκολη και επικίνδυνη. Οι χώρες που θα εγκαταλείψουν το ευρώ θα αντιμετωπίσουν φυγή κεφαλαίων και θα κηρύξουν στάση πληρωμών στα χρέη τους, οδηγώντας τις τράπεζες της ευρωζώνης σε κατάρρευση. Ίσως ακολουθήσει οικονομικό και πολιτικό χάος, τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα.
Με μία νέα ιταλική κυβέρνηση και ένα αξιόπιστο οικονομικό πρόγραμμα, η Ευρώπη ίσως αγοράσει λίγο περισσότερο χρόνο. Τα ελαττώματα του ευρώ, όμως, είναι δομικά και η όποια ανάπαυλα θα αποδειχτεί προσωρινή.
Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η διάλυση του ενιαίου νομίσματος θα καταστρέψει την ίδια την Ε.Ε. Διατυπώνοντας τέτοιες φοβίες, όμως, κινδυνεύουμε να πυροδοτήσουμε μία αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Μεγάλα ευρωπαϊκά επιτεύγματα, όπως η ενιαία αγορά, η ελεύθερη μετακίνηση και η συνεργασία σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, προηγήθηκαν του ενιαίου νομίσματος και μπορούν να επιβιώσουν μετά τη διάλυσή του. Αντί να επιμένουν ότι η διάσπαση του ευρώ είναι αδιανόητη, οι ηγέτες της ευρωζώνης θα έπρεπε μάλλον να προετοιμάζονται γι' αυτήν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου