Του ΧΡΟΝΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟΥ*
Με την αγορά των κρατικών ομολόγων της Ιταλίας να δέχεται επίθεση από τους αυτόκλητους τιμωρούς των ομολόγων και τις φλόγες να ανηφορίζουν προς την Κεντρική Ευρώπη, ενώ η σιδηρά φράου Αγκελα Μέρκελ εξακολουθεί να παραμένει ανυποχώρητη στην αντίθεσή της να επιτραπεί στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) να λειτουργήσει ως δανειστής έσχατης λύσης -μια στάση ορθόδοξης νομισματικής πολιτικής που, δεδομένης της σοβαρότητας της κατάστασης, θα προκαλούσε συνοφρύωση ακόμα και στον κ.Φρίντριχ Χάγεκ- η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ (Fed) πήρε το όπλο της και, σε μια συντονισμένη κίνηση με πέντε άλλες κεντρικές τράπεζες, συμπεριλαμβανομένης της ΕΚΤ, έτρεξε να σώσει το τραπεζικό σύστημα της Ευρώπης και, κατ' επέκταση, την ίδια την ευρωζώνη και, ενδεχομένως, τον προηγμένο καπιταλισμό.
Δύο χρόνια μετά την κατάρρευση της Ελλάδας (τώρα, ναι, αυτή είναι μια πραγματική εθνική δημοσιονομική κρίση), που σε εύθετο χρόνο συνοδεύτηκε από σοβαρές πιέσες και εντάσεις σε άλλα μέρη της ευρωζώνης (μια εξέλιξη που έμελλε παραπλανητικά να αποκαλεστεί «ευρωπαϊκή κρίση χρέους»), η ευρωζωνική κρίση παίρνει τώρα τη μορφή μιας ξεκάθαρης και βαθιάς τραπεζικής κρίσης.
Η πρωτοβουλία της Fed, που αρκετοί οικονομολόγοι είχαν εισηγηθεί εδώ και καιρό, παροτρύνθηκε από τη συνειδητοποίηση ότι οι τράπεζες της Ευρώπης έχουν σοβαρή δυσκολία να μετακυλίσουν περίπου 1,5 τρισ. ευρώ σε χρέος που είναι εκφρασμένο σε δολάρια ΗΠΑ. Η απελπιστική κατάσταση στην οποία είχαν βρεθεί οι τράπεζες της Ευρώπης έγινε αρκετά εμφανής, τουλάχιστον πριν από μερικές εβδομάδες, όταν είχαν ουσιαστικά αποκλειστεί από τις αγορές δολαρίου.
Η κοινή δράση της Fed και των άλλων μεγάλων κεντρικών τραπεζών είναι ένα σενάριο που βγαίνει κατευθείαν από το δίτομο βιβλίο του Τζον Μέιναρντ Κέινς «Η πραγματεία για το χρήμα». Ετσι, θα μπορούσε κάλλιστα να πει κανείς ότι οι καπιταλιστές του σήμερα και των μελλοντικών γενεών πρέπει να ευχαριστήσουν τον κ. Κέινς διπλά: για τη διάσωση του παγκόσμιου καπιταλισμού από το Κραχ του 1929 και από την κρίση του 2008.
Πράγματι, δεν είναι μόνο οι τράπεζες της Ευρώπης που αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα. Είναι εξαιρετικά αμφίβολο ότι οι αμερικανικές τράπεζες βρίσκονται σε πολύ καλύτερη θέση. Οι αμερικανικές τράπεζες αντιμετωπίζουν εξαιρετικά υψηλά επίπεδα ωρίμανσης χρέους στο πολύ εγγύς μέλλον, ξεκινώντας από αυτό το μήνα, όπου πρέπει να αποπληρώσουν ομόλογα πάνω από 50 δισ. δολάρια. Εικάζουμε ότι η Fed θα είναι πολύ απασχολημένη στο μέλλον.
Αλλά είναι το πρόβλημα της Ευρωζώνης, ή εκείνο στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού, ή η στασιμότητα της ιαπωνικής οικονομίας, απλά μια τραπεζική κρίση; Είναι η έλλειψη ανάπτυξης, η υπερπαραγωγή, η εκτόξευση της ανεργίας και οι αρνητικές προοπτικές για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, η έλλειψη ζήτησης, το επικίνδυνα διευρυνόμενο χάσμα μεταξύ εχόντων και μη εχόντων, η κοινωνική δυσφορία που αντιμετωπίζει τόσο ο Παλαιός όσο και Νέος Κόσμος απλά συνέπεια της χρηματοοικονομικής κρίσης του 2008;
Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς, και πιθανώς με αρκετή επιτυχία, ότι αυτό που βιώνουμε από το 2008 δεν είναι απλώς μια σοβαρή χρηματοοικονομική κρίση επικεντρωμένη στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, αλλά μια γενική κρίση του προηγμένου καπιταλισμού. Η αλήθεια είναι ότι ο προηγμένος καπιταλισμός αντιμετωπίζει σοβαρές διαρθρωτικές οικονομικές πιέσεις και εντάσεις και κοινωνικές παραμορφώσεις, όπως αυτές που αναφέρθηκαν παραπάνω, πολλά χρόνια πριν από την έκρηξη της χρηματοπιστωτικής κρίσης.
Η συσσώρευση ιδιωτικού χρέους στη Δύση, η οποία έχει κλιμακωθεί εκτός ελέγχου, είναι σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα της στασιμότητας των μισθών. Στις ΗΠΑ, οι μισθοί έχουν παραμείνει στάσιμοι από τα μέσα προς τέλη της δεκαετίας του 1970, οδηγώντας σε μια νέα «επιχρυσωμένη εποχή», με ανανεωμένους ισχυρισμούς για την ανωτερότητα του δαρβινικού καπιταλισμού. Την ίδια στιγμή, οι φτωχοί και οι εργατικές τάξεις του πληθυσμού έχουν αντιμετωπιστεί ως ένα ενοχλητικό είδος στο γαλαξία που κατέχουν οι πλούσιοι, με επιθέσεις εναντίον των μισθών τους και των συνθηκών εργασίας και με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης συχνά να διενεργούν εκστρατείες υποτιμητικού χαρακτήρα κατά της ταξικής ταυτότητας της εργατικής τάξης.
Τα δημόσια ελλείμματα και η συσσώρευση δημόσιου χρέους, από την άλλη πλευρά, αν και επηρεάστηκαν αρνητικά σε μεγάλο βαθμό από τη χρηματοοικονομική κρίση του 2007-08, είναι σε τελική ανάλυση το αποτέλεσμα ύπουλων φορολογικών πολιτικών που ευνοούν τους πλούσιους και τα εταιρικά περιουσιακά στοιχεία. Η έννοια της «καλής και δίκαιης κοινωνίας» είναι πλέον κάτι που μοιάζει με μακρινό όνειρο στις περισσότερες προηγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες.
Καθώς η κρίση της ευρωζώνης συνεχίζεται, και είναι βέβαιο ότι θα συνεχιστεί για πολύ καιρό ακόμα, καθώς η κίνηση της Fed και των άλλων κεντρικών τραπεζών δεν θα λύσει τα δομικά προβλήματα στην ευρωχώρα, ενώ η «νέα» ευρωζώνη που σχεδιάζει η επικίνδυνη Μερκοσαρκοζί ηγεσία θα διευρύνει τις κοινωνικο-οικονομικές διαστάσεις της κρίσης στην Ευρώπη, πρέπει να επανεξετάσουμε τι πραγματικά συμβαίνει.
Ενδεχομένως, αυτό που λαμβάνει χώρα στις προηγμένες οικονομίες δεν είναι απλώς μια τραπεζική ή μια χρηματοοικονομική κρίση, αλλά ένα είδος γενικής κρίσης του προηγμένου καπιταλισμού, και ίσως και κάτι περισσότερο: η μετάβαση σε ένα νέο κοινωνικο-ιστορικό «παράδειγμα» που, όπως πάντα, φυσικά, η τελική του μορφή θα προσδιοριστεί από τους κοινωνικο-πολιτικούς αγώνες στον δημόσιο χώρο.
*Ερευνητής και Εταίρος Πολιτικής στο Ινστιτούτο Οικονομικών Λίβι στη Νέα Υόρκη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου