Το ιδεολογικό παράδοξο

Της ΜΑΡΙΑΝΝΑΣ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΑΔΟΥ*

Φαίνεται κατ' αρχήν ως ιδεολογικά παράδοξο. Το καπιταλιστικό σύστημα, ως γνήσιος εκφραστής της παγκοσμιοποίησης, με τις ευλογίες βεβαίως της σύγχρονης σοσιαλδημοκρατίας (ένα μεταλλαχθέν πρώην σοσιαλιστικό μοντέλο της Δύσης, που κυριάρχησε στις ευρωπαϊκές κοινωνίες την τελευταία εικοσαετία και συνυπηρέτησε με συνέπεια και σχετική απόκλιση από χώρα σε χώρα τις ίδιες αξίες του νεοφιλελευθερισμού, σκάνδαλα, διαφθορά, διαπλοκή κ.λπ.), αρχίζει τη φθίνουσα πορεία του, αφότου δρομολογείται η κατάρρευση του συστήματος των χωρών του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού.

Ενώ δηλαδή ο κομμουνισμός πνέει τα λοίσθια στις αρχές της δεκαετίας του '90 και η Ανατολική Ευρώπη προσβλέπει προς τις αξίες της Δύσης, ο καπιταλισμός δεν μπορεί να τον υποκαταστήσει, καθώς και ο ίδιος ως σύστημα βρίσκεται σε παρακμή.1 Το νεοαποικιακό μοντέλο της παγκοσμιοποίησης (αν και προγενέστερης σύλληψης και κοπής), που προώθησαν οι ΗΠΑ ως αντίδοτο στις αρχές του διεθνισμού του μαρξιστικού μοντέλου, φάνταζε ως ο σωτήριος μονόδρομος στην αυξανόμενη εναλλαγή οικονομικής κρίσης και ύφεσης (μόνιμης απειλής) του καπιταλιστικού συστήματος. Την ξέφρενη κούρσα των εξοπλισμών του Ψυχρού Πολέμου διαδέχτηκε η ταχεία μετακίνηση κεφαλαίων και η μετανάστευση ανθρώπινου δυναμικού (υπολογίζεται ότι 200 εκατομμύρια άνθρωποι σήμερα διαβιούν μακριά από τα πάτρια εδάφη) ως αναγκαία συνθήκη ύπαρξης του καπιταλισμού.

Οι γκλομπαλιστές, κάνοντας χρήση της σύγχρονης ρητορικής των media, υπό την υψηλή εποπτεία των spin doctors της πολιτικής επικοινωνίας, καταχράστηκαν έννοιες που προέρχονταν συχνά από το ιδεολογικό οπλοστάσιο του σοσιαλισμού, όπως η έννοια της διεθνοποίησης που για πολλούς έτεινε να αποτελεί συνώνυμο της παγκοσμιοποίησης. Πρόκειται βεβαίως για δύο όρους εκ διαμέτρου αντίθετους, καθώς η παγκοσμιοποίηση προσβλέπει στην ομογενοποίηση με την εξάλειψη της διαφορετικότητας, η δε διεθνοποίηση στην ανάδειξη της διαφορετικότητας μέσω της ισότιμης συμμετοχής. Συνώνυμη έννοια του όρου παγκοσμιοποίηση είναι ο όρος αμερικανοποίηση, καθώς οι δύο πυλώνες της παγκοσμιοποίησης, αφ'ενός η Παγκόσμια Τράπεζα η οποία ανήκει κατά 51% στην αμερικανική κυβέρνηση, αφ' ετέρου το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο το οποίο διοικείται από την ομάδα των πιο αναπτυγμένων οικονομικά χωρών του κόσμου, με προεξάρχουσες τις ΗΠΑ, είναι αμφότεροι made in USA. Ωστόσο οι όροι αυτοί (internationalisation - globalisation), έντεχνα συγκεχυμένοι, προκάλεσαν για μακρό διάστημα ιδεολογική σύγχυση [βλ. χαρωπούς θιασώτες της πολυπολιτισμικότητας, παγκοσμιοποίησης της πληροφόρησης, ελεύθερης διακίνησης ανθρώπων (sic) και ιδεών] και έδωσαν πίστωση χρόνου στη χρηματοπιστωτική κρίση των ΗΠΑ, προσφέροντας ανάσα ανακούφισης στην πληττόμενη αυτοκρατορία μέχρι να κυλήσει η μπάλα από την έδρα της Wall Street στα γήπεδα της περιφέρειας.

Το ντόμινο των πρόσφατων εξεγέρσεων αποκαλύπτει ότι ο αυτοκράτορας είναι πλέον γυμνός και το προσωπείο της διεθνοποίησης δεν μπορεί πια να συγκαλύψει το ειδεχθές πρόσωπο της παγκοσμιοποίησης, το οποίο δεν είναι άλλο απ' αυτό του στυγνότερου καπιταλισμού που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα από την εποχή των πρώτων υποστηρικτών τού laissez faire, σηματοδοτώντας την απαρχή μιας μακράς πορείας διεθνοποίησης των λαϊκών εξεγέρσεων και την αρχή του τέλους της παγκοσμιοποίησης των κεφαλαιαγορών. Ο καπιταλισμός ανθίσταται, αλλά η Ιστορία φαίνεται ν' αλλάζει σελίδα. Αργά και βασανιστικά, όπως όλοι ωστόσο οι φυσιολογικοί τοκετοί.

1. Mestrovic S. (1991) The Coming Fin de Siecle. New York: Routledge.

* Καθηγήτρια-διδάκτωρ ΕΜΜΕ Πανεπιστημίου Αθηνών

πηγή