Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΦΑΡΑΚΛΑ*

Το Μπρισμπέιν της Αυστραλίας γνωρίζει τη μεγαλύτερη πλημμύρα στα τελευταία εκατό χρόνια. Μάλλον φταίει η υπερθέρμανση του πλανήτη -αυτή, αυξάνοντας την ποσότητα υδρατμών, αυξάνει τις βροχοπτώσεις- κι ας υπήρξαν χειρότερες πλημμύρες τον 19ο αιώνα στην περιοχή. Άλλωστε συγχρόνως το Ρίο ντε Τζανέιρο έχει πλημμυρίσει από τη μεγαλύτερη βροχόπτωση που σημειώθηκε ποτέ εκεί. Ποια συμπεράσματα να αντλήσουμε από το διαφαινόμενο ήδη εδώ τεράστιο ανθρώπινο και οικονομικό κόστος της αλλαγής του κλίματος;

Η κεφαλαιοκρατία στηρίζεται στον ανταγωνισμό. Τείνει να άρει κάθε φραγμό στη μείωση του κόστους παραγωγής, από το να απασχολεί παιδιά μέχρι να ρυπαίνει χωρίς δυνατότητα αποκατάστασης. Ο ατομικός κεφαλαιοκράτης μπορεί να είναι ηθικός, η μέριμνα για το μέλλον είναι όμως συνήθως πολυτέλεια. Αν η επιχείρησή σου δεν έχει αρκετά περιθώρια κέρδους, έρχεσαι μπρος στο δίλημμα να παραβλέψεις το κοινό καλό ή να κλείσεις. Οι περισσότεροι επιλέγουν το πρώτο. «Αν δεν κάνω εγώ τη βρωμοδουλειά», σκέφτονται, «θα την κάνουν άλλοι». Όντως, είναι γενικό και δομικό το πρόβλημα, όχι ζήτημα προσωπικής στάσης και ηθικής εγρήγορσης.

Μπαίνουν γενικές ρυθμίσεις στο πεδίο του ανταγωνισμού αν μια πολιτική εξουσία τις επιβάλει συγχρόνως σε όλους τους κεφαλαιοκράτες, γιατί τότε ανεβαίνουν για όλους τα κόστη και το παιχνίδι συνεχίζεται με νέους κανόνες. Έτσι καταργήθηκε η παιδική εργασία στις πλούσιες χώρες: Με τις επιχειρήσεις συγκεντρωμένες σε λίγες χώρες, τα κράτη μπορούσαν ν' αλλάξουν κανόνες. Όταν όμως οι επιχειρήσεις είναι παντού, είτε φεύγουν για χώρες με χαμηλότερα κόστη και λιγότερες ρυθμίσεις είτε αναπτύσσονται εκεί, η δυνατότητα να επιβληθούν κανόνες αμβλύνεται. Τα κράτη είναι μικρά απέναντι στην παγκόσμια αγορά. Έτσι η παιδική εργασία ευδοκιμεί στις φτωχές χώρες, που συρρικνώνουν τις εργασιακές ρυθμίσεις για να προσελκύουν κεφάλαια. Δεν μπορούν να επιβληθούν κοινές ρυθμίσεις στα οικολογικά θέματα γιατί θα χρειαζόταν μια παγκόσμια πολιτική δομή.

Οι εργαζόμενοι σε μια επιχείρηση μπορούν να επιβάλουν βελτιώσεις εφόσον την κάνουν να κινδυνεύσει απειλώντας την επιβίωσή της. Όταν μπορεί η επιχείρηση να μετακομίσει αλλού, αυτή η δυνατότητα εξανεμίζεται. Λένε πως το δημόσιο απεργεί πιο εύκολα γιατί υπάρχει μονιμότητα· η αλήθεια είναι ότι οι εργαζόμενοι, μόνιμοι ή μη, μπορούν πιο εύκολα να εκβιάσουν έναν εργοδότη που δεν μπορεί να φύγει από τη χώρα.

Οι εφοπλιστές δεν μπορούν εύκολα να εκβιασθούν γιατί μπορούν να φύγουν εύκολα, έτσι φορολογούνται λίγο. Από την άλλη οι αγρότες πετυχαίνουν καλή μεταχείριση σε πλούσιες χώρες, που στην περίπτωσή τους κάνουν μια εξαίρεση στο φιλελεύθερό τους δόγμα φοβούμενες το κοινωνικό κόστος από τη χρεωκοπία των αγροτών. Γιατί όμως το προβλεπόμενο, αδιανόητο κοινωνικό κόστος από την αλλαγή του κλίματος δεν φέρνει ανάλογα αποτελέσματα; Γιατί ο καπιταλισμός βαδίζει τόσο αμέριμνα προς την καταστροφή; Διότι αντιλαμβάνεται την απαιτούμενη παγκόσμια πολιτική ρύθμιση ως επικίνδυνη για τον ανταγωνισμό, όπως θεωρούσε επικίνδυνη άλλοτε την αγγλική κυβέρνηση, όταν κατήργησε διά νόμου την παιδική εργασία.

Είναι εύκολο να προβλέψει κανείς ότι οι ταραχές από την αλλαγή του κλίματος, από πλημμύρες ποταμών και, χειρότερα, από την άνοδο της θάλασσας, θα έχουν δύο δυνατές εκβάσεις: παγκόσμιο σχεδιασμό ή πόλεμο όλων εναντίον όλων. Οι δύο δυνατές εκβάσεις του καπιταλισμού παραμένουν: σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα. Αν σήμερα η κεφαλαιοκρατία αλλάζει το κλίμα, μπορούμε να προβλέψουμε πως, όταν οι αλλαγές αρχίσουν να γίνονται αισθητές, όταν αρχίσουμε να θρηνούμε θύματα, όπως τώρα στην Αυστραλία και τη Βραζιλία, και θα ξέρουμε ότι φταίει η κεφαλαιοκρατία, τότε η κεφαλαιοκρατία όντως θα καταρρεύσει ή θα γίνει τυραννική προκειμένου να επιβιώσει.

* Ο Γ. Φαράκλας διδάσκει στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

πηγή