Φαύλος κύκλος λιτότητας και κερδοσκοπίας.

Του Λεωνίδα Βατικιώτη
Είναι να απορεί κανείς αν οι κερδοσκόποι ή οι κυβερνήσεις – ένθεν και ένθεν του Ατλαντικού – φέρουν την μεγαλύτερη ευθύνη για το χάος που έχει επικρατήσει τις τελευταίες μέρες στις αγορές με την κατακρήμνιση των τιμών των μετοχών.

Μόνο την προηγούμενη εβδομάδα οι ρευστοποιήσεις ξεπέρασαν τα 2,5 τρισ. δολ. με τα χρηματιστήρια σε Ευρώπη και ΗΠΑ να καταγράφουν ρεκόρ απωλειών για τα τελευταία έτη. Ειδικότερα, η προηγούμενη Πέμπτη αποδείχθηκε η χειρότερη μέρα για τον αμερικανικό βιομηχανικό δείκτη Dow Jones (που έχασε 500 μονάδες) από τον Δεκέμβρη του 2008 όταν η σκόνη από την κατάρρευση της Lehman Brothers πλανιόταν ακόμη απειλητικά στον αέρα, ενώ ο ευρωπαϊκός δείκτης Stoxx Europe 600, χάνοντας 8,65 μονάδες κατέγραψε τις μεγαλύτερες απώλειές του από τις 7 Μάη του 2010 όταν η αβεβαιότητα για την Ελλάδα παρέλυσε τις αγορές.

Η απορία για το ποιός φέρει το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης μεταξύ κυβερνήσεων και αγορών δεν είναι τυχαία. Γιατί οι κερδοσκόποι, όσο κι αν μας εκπλήσσουν κάθε φορά με το θράσος τους – όπως συνέβη για παράδειγμα με την απόφαση της Standard & Poor’s να υποβαθμίσει τις ΗΠΑ – δεν κάνουν τίποτε άλλο παρά τη δουλειά τους: αυτοεκπληρούμενες προφητείες που αποδίδουν τα μέγιστα και κυρίως αφαιμάζουν τα δημόσια οικονομικά. Η υποβάθμιση των ΗΠΑ από την ανώτερη δυνατή βαθμολογία ΑΑΑ στην αμέσως χαμηλότερη ΑΑ+ (πάλι καλά…) μαζί με το Βέλγιο και τη Νέα Ζηλανδία θα κοστίσει στους αμερικάνους φορολογούμενους 100 δισ. δολ. που θα πρέπει να καταβάλλουν για επιπλέον τόκους.

Οι κυβερνήσεις όμως τι κάνουν; Με τα πιο απλά λόγια, στρώνουν το χαλί στους κερδοσκόπους, γι αυτούς δουλεύουν στην πράξη κι ας φρίττουν με τις αντιδράσεις τους κι ας είναι τα πρώτα θύματα των όλο και πιο λυσσωδών επιθέσεών τους που θυμίζουν αγέλες πεινασμένων καρχαριών! Με τις αποφάσεις τους οι κυβερνήσεις δημιουργούν τους όρους για να έλθει μια ώρα αρχύτερα η εποχή των «μειωμένων προσδοκιών» την οποία προεξοφλεί η ελεύθερη πτώση των τιμών των μετοχών, με την γνωστή υπερβολή στην οποία μας έχουν συνηθίσει κι η οποία αποτελεί δεύτερη φύση τους!

Κηδεία αντί για γάμος στις ΗΠΑ

Η προηγούμενη Πέμπτη 4 Αυγούστου, που την επομένη περιγράφηκε σαν «μαύρη Πέμπτη», θα μπορούσε κάλλιστα να ήταν μέρα γιορτής, αφού η αγωνία για το αν οι Ηνωμένες Πολιτείες θα κηρύξουν στάση πληρωμών τερματιζόταν. Η συμφωνία ωστόσο μεταξύ Δημοκρατικών και Ρεπουμπλικάνων για το επιτρεπόμενο ύψος του αμερικανικού δημοσίου χρέους – γιατί περί αυτού επρόκειτο – είχε και μια αθέατη πλευρά, απείρως μεγαλύτερη σε διαστάσεις της φωτεινής: τη δικομματική δέσμευση για τεράστιες περικοπές στον αμερικανικό κρατικό προϋπολογισμό. Ειδικότερα, για την επόμενη δεκαετία προβλέπεται να γίνουν περικοπές ύψους 917 δισ. δολ., ως αντάλλαγμα για την αύξηση της οροφής του χρέους κατά 900 δισ. δολ., κι επίσης μια 12μελή επιτροπή που θα στελεχώνεται κατά τα ήμισυ από εκπροσώπους και των δύο κομμάτων επιφορτίστηκε να προβεί μέχρι τις 23 Δεκέμβρη σε επιπλέον περικοπές ύψους 1,5 τρισ. δολ. Η πλευρά του Ομπάμα απέφυγε να θιγούν άμεσα τα προγράμματα περίθαλψης των πιο φτωχών Αμερικανών (Medicare και Medicaid), όπως ακριβώς οι Ρεπουμπλικάνοι επέβαλαν να μη αμφισβητηθούν οι σκανδαλώδεις φοροαπαλλαγές των πλουσίων, παρόλα αυτά η τελική συμφωνία σηματοδοτεί μια σημαντική νίκη των «ιεράκων των ελλειμμάτων» στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, όπως εύστοχα περιγράφονται από προοδευτικούς οικονομολόγους οι υπέρμαχοι των περικοπών, κι η οποία θα επιφέρει σοβαρές απώλειες στο στρατόπεδο των Δημοκρατικών στις εκλογές που θα γίνουν τον επόμενο χρόνο.

Η είδηση της συμφωνίας για το ύψος του δημόσιου χρέους έθεσε σε δεύτερη μοίρα μια άλλη είδηση για την αμερικανική οικονομία εξ ίσου ζοφερή με τις συνέπειες της συμφωνίας στις κρατικές δαπάνες: Την αποκάλυψη από τις στατιστικές αρχές των ΗΠΑ πως οι πραγματικές επιδόσεις της αμερικανικής οικονομίας το τελευταίο διάστημα ήταν σημαντικά υποδεέστερες αυτών που είχαν ανακοινωθεί. Συμπερασματικά, καταλήγουν πως η ύφεση του 2008 ήταν πολύ βαθύτερη απ’ όσο θεωρήθηκε ενώ η παραγωγή που βρίσκεται στα επίπεδα του 2005 δεν έχει ανακτήσει ακόμη τα προγενέστερα επίπεδα. «Η Αμερική βρίσκεται επί έξι χρόνια σε μια χαμένη δεκαετία», όπως τονίζει ο τελευταίος Economist υπογραμμίζοντας το φόβο για επανάληψη του ιαπωνικού σεναρίου όπου την ύφεση του ’90 ακολούθησε μια χαμένη δεκαετία και μια ακόμη «σχεδόν χαμένη» δεκαετία.

Διπλή ύφεση

Από κοινού αυτές οι δύο εξελίξεις – ραγδαίες περικοπές στις δημόσιες δαπάνες και αναιμικότερες επιδόσεις της οικονομίας – επανέφεραν τους φόβους ότι βρισκόμαστε στο μέσο μιας διπλής ύφεσης κι όχι στην επίπονη αρχή μιας βασανιστικής και χρονοβόρας πορείας εξόδου από την κρίση. Εδώ πρέπει να αναζητηθούν οι αιτίες για την κατακρήμνιση των τιμών των μετοχών στα αμερικανικά χρηματιστήρια. Γιατί, τι αισιοδοξία και ποιά κέρδη να προεξοφλήσουν τα χρηματιστηριακά ταμπλώ όταν για το άμεσο μέλλον προδικάζεται συρρίκνωση των δημοσίων δαπανών κατά 2% και μια αντίστοιχα θεαματική μείωση των ιδιωτικών ως αποτέλεσμα μεταξύ άλλων της σταθερής πτώσης της απασχόλησης στο σύνολο του πληθυσμού όταν από 63% τον Ιούνιο του 2007 μειώθηκε στο 59,4% τον Ιούνιο του 2009 και στο 58,2% τον Ιούνιο του 2011…

Οι κυβερνητικές ευθύνες στο επίπεδο της προετοιμασίας της ύφεσης όσο κι αν ερμηνεύουν δεν αθωώνουν τον ιδιωτικό τομέα που επιλέγει τον αποθησαυρισμό των κερδών του αντί να αναλάβει το κόστος της επανεπένδυσης. Την απάντηση στο ερώτημα «που πάνε τελικά όλα αυτά τα χρήματα που φεύγουν από τα χρηματιστήρια» την έδωσε η International Herald Tribune του προηγούμενου Σαββατοκύριακου, υπογραμμίζοντας ταυτόχρονα μια άλλη πλευρά της ύφεσης: την συγκέντρωση τεράστιων αποθεματικών στη μορφή των καταθέσεων. «Πολλές εταιρείες απέχουν από την επένδυση σε νέα παραγωγική δυναμικότητα και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, ενώ συγκεντρώνουν ρευστό για την περίπτωση που θα υπάρξει ένας νέος πανικός. Οι τράπεζες δε, και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, είναι προσεκτικές στη χορήγηση νέων δανείων, περιορίζοντας τα διαθέσιμα τόσο προς τις επιχειρήσεις όσο και προς τους καταναλωτές. Και τελικά και οι ιδιώτες περιορίζουν τις δαπάνες τους. Η καταναλωτική δαπάνη στις ΗΠΑ τον Ιούνη μειώθηκε για πρώτη φορά σχεδόν σε δύο χρόνια, σύμφωνα με κυβερνητικά στοιχεία που δημοσιεύτηκαν πριν λίγες μέρες. Στο αποκορύφωμα της αβεβαιότητας για το κατά πόσο θα αυξηθεί το ανώτατο ύψος του χρέους και με το ενδεχόμενο μιας χρεοκοπίας στο τραπέζι, στα τέλη Ιούλη, οι επενδυτές απέσυραν περισσότερα από 100 δις. δολ. από τις αγορές κεφαλαίων τοποθετώντας τα περισσότερα από αυτά στις τράπεζες».

Ακόμη και στο μέσο μιας διπλής ύφεσης λοιπόν, «λεφτά υπάρχουν» είναι το συμπέρασμα…

Έμειναν τα χαμόγελα στην ΕΕ

Στην από δω όχθη του Ατλαντικού τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα – εκ παραδόσεως.

Οι κερδοσκοπικές επιθέσεις που δέχτηκαν η Ιταλία και η Ισπανία, οι οποίες αναγκάστηκαν να πουλήσουν 10ετή ομόλογα με επιτόκια ύψους 6,5% και 6,3% που συνιστούν ρεκόρ 14ετίας παραπέμποντας στην προ-ευρώ εποχή, επιβεβαίωσαν με τον πιο αδιάσειστο τρόπο ότι οι αποφάσεις της 21^ης Ιουλίου ήταν λάδι στη φωτιά της κερδοσκοπίας. Όχι απλώς δεν έλυσαν το πρόβλημα, αλλά συνέβαλαν στην αναζωπύρωση και την επέκτασή του, όπως συμβαίνει άλλωστε με κάθε απόφαση της ΕΕ, που αντί να αποτελεί ανάχωμα οδηγεί στην εξάπλωση της κρίσης σε νέες χώρες. Ούτε επίτηδες να το έκαναν. Κατά συνέπεια οι εκκλήσεις των Μέρκελ, Σαρκοζύ και …Παπανδρέου να ψηφιστούν από τα εθνικά κοινοβούλια και να εφαρμοστούν όσο το δυνατόν γρηγορότερα οι σχετικές αποφάσεις μόνο γέλιο μπορούν να προκαλούν.

Η αντίφαση βρίσκεται στο αβυσσαλέο κενό μεταξύ της έκτασης του κινδύνου και των διαθέσιμων πόρων. Η εμμονή συγκεκριμένα της Γερμανίας να μην αυξηθούν τα διαθέσιμα κονδύλια του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF) και να παραμείνουν στα 440 δισ. ευρώ (που είναι μόλις 298 αν αφαιρέσουμε 109 Ελλάδας, 17,7 της Ιρλανδίας και 26 της Πορτογαλίας) άφησε αναπάντητα τα ερωτηματικά για το τι μπορεί να συμβεί αν η κρίση τις επόμενες ημέρες ή εβδομάδες επεκταθεί στην Ισπανία και πολύ περισσότερο την Ιταλία, το δημόσιο χρέος της οποίας φθάνει τα 1,8 τρισ. ευρώ εκ των οποίων τα 700 δισ. βρίσκονται στο εξωτερικό κι είναι κατά γενική ομολογία «πολύ μεγάλη για να σωθεί». Κακά τα ψέματα, μηχανισμοί που θα απέτρεπαν μια ενδεχόμενη κατάρρευση τύπου Lehman Brothers να παρασύρει ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο στην δίνη μιας βαθιάς και βίαιης κρίσης δεν υφίστανται. Αυτό είναι το συμπέρασμα.

Εδώ μάλιστα αθώοι του αίματος δεν υπάρχουν. Πολλά δημοσιεύματα έφεραν τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Ζαν Κλοντ Τρισέ να τοποθετείται στην αντίπερα όχθη από την Γερμανία που με κάθε τρόπο απέκλεισε το ενδεχόμενο αύξησης των διαθέσιμων κονδυλίων, φθάνοντας στο σημείο να επιτεθεί προσωπικά εναντίον κι αυτού ακόμη του Μανουέλ Μπαρόζο που ζήτησε έστω κι εκ των υστέρων την αλλαγή της σχετικής απόφασης. Οι ευθύνες του Τρισέ όμως δεν είναι μικρότερες κι ας πρωτοστάτησε στην απόφαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας που προβλέπει την επέκταση της αγοράς ομολόγων (που έχει διακοπεί από τον Μάρτη) ακόμη και στην Ισπανία και την Ιταλία. Γιατί, ενώ ο Τρισέ είχε αυτή την απόφαση στα χέρια του (και στην οποία δεν συναίνεσε ο πρόεδρος της γερμανικής κεντρικής τράπεζας) δεν την ενεργοποίησε προκειμένου να εκβιαστεί η Ιταλία και να αναλάβει νέες δεσμεύσεις λιτότητας, όπως έκανε το απόγευμα της Παρασκευής ο πρωθυπουργός της Σίλβιο Μπερλουσκόνι που εξήγγειλε ότι θα ισοσκελίσει τον κρατικό προϋπολογισμό έναν χρόνο νωρίτερα, το 2012 αντί του 2013, που είχε αρχικά δηλώσει. Ο Τρισέ δηλαδή παρότι διέθετε τα σωστικά μέσα άφηνε την Ιταλία να πνίγεται! Και μόνο την Κυριακή το απόγευμα, έγινε σαφές ότι θα υπάρξει παρέμβαση από τη μεριά της ΕΚΤ με την κοινή δήλωση Μέρκελ – Σαρκοζύ.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο όμως η κερδοσκοπία αποθρασύνθηκε γιατί πολύ σωστά κατάλαβε ότι η ΕΚΤ και οι ισχυρές κυβερνήσεις της ΕΕ τη χρησιμοποιούν για να επιβάλλουν τη λιτότητα, όσο κι αν την αποδοκιμάζουν ή υπόσχονται να λάβουν μέτρα εναντίον της. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι η λιτότητα και οι περικοπές προεξοφλούν τη συρρίκνωση των δημοσίων δαπανών και του διαθέσιμου εισοδήματος με αποτέλεσμα να ψαλιδίζονται και οι προοπτικές του ιδιωτικού τομέα για δημιουργία κέρδους. Ενδεικτικά, οι προοπτικές μεγέθυνσης του ΑΕΠ στην Ιταλία, με βάση εκτιμήσεις του ΔΝΤ, προβλέπονται μέχρι το 2016 ετησίως 1,3%. Ευρύτερα η ευρωζώνη αφού είδε την οικονομία της να επεκτείνεται το πρώτο τρίμηνο σε ετήσια βάση κατά 3%, η μεγέθυνση του δεύτερου τριμήνου αναμένεται να μην υπερβεί το 1% κι όσο για το τρίτο τρίμηνο οι προοπτικές είναι ακόμη πιο μελανές. Βιομηχανική παραγωγή δηλαδή και ΑΕΠ βρίσκονται σε συρρίκνωση. Καταλυτικό μάλιστα ρόλο σε αυτή την εξέλιξη είχε η απόφαση της ΕΚΤ να αυξήσει τα επιτόκια του ευρώ δύο φορές από τον Απρίλιο του 2011. Ο καταστρεπτικός χαρακτήρας αυτής της απόφασης υπογραμμίζεται επίσης αν δούμε ότι στο σύνολό τους όλες οι υπόλοιπες οικονομίες ή κρατούν τα επιτόκια παρέμβασής τους σταθερά (οι ΗΠΑ κοντά στο μηδέν, η Αγγλία στο 0,5%) ή τα μειώνουν (όπως έκανε για παράδειγμα η Τουρκία που τα μείωσε κατά μία ποσοστιαία μονάδα). Η ΕΚΤ αντίθετα τα αυξάνει θυσιάζοντας στο βωμό της συγκράτησης του πληθωρισμού χιλιάδες θέσεις εργασίας.

Αυτό που αναδεικνύεται όμως πολύ πιο εμφαντικά είναι μια δογματική, θρησκευτική προσήλωση στον νεοφιλελευθερισμό που αποδεδειγμένα δεν αποδίδει. Καθώς πλέον είναι ηλίου φαεινότερο ότι η πολιτική των περικοπών κοινωνικών δαπανών, των ιδιωτικοποιήσεων και της απορύθμισης της εργασίας που έχουν δοκιμαστεί στον ένα ή τον άλλο βαθμό σχεδόν σε όλες τις χώρες της ΕΕ όχι μόνο οδηγούν σε κοινωνική γενοκτονία συρρικνώνοντας το βιοτικό επίπεδο των εργαζομένων και των μεσαίων στρωμάτων, αλλά επιπλέον εκθέτουν τις οικονομίες στις κερδοσκοπικές πιέσεις. Ένας φαύλος κύκλος βάρβαρης λιτότητας και αποχαλίνωσης της κερδοσκοπίας είναι κατ’ αυτό τον τρόπο το μέλλον που μας επιφυλάσσουν.

πηγή